Klein Tipps för kölsch ze schrieve

Tipp 1

För all die Lückcher, die allt ens jän jet op Kölsch schrieve, jevve mer he aan däm Plääzje no av un aan ens e paar Tipps för kölsch ze schrieve. Un all die, die de kölsche Sproch bloß jän hann, se ävver nor schwade, höre un lese welle, künnen he dat ein odder andere üvver der Ömjang met der kölsche Sproch jewahr wäde.

Fange mer tireck ens met der Üvverschreff aan: Op Huhdütsch däte mer sage ‚Kleine Tipps zum Kölsch-Schreiben‘. Der Kölsche säht ävver nit jän ‚zom Schrieve‘ un och nit ‚öm ze schrieve‘, hä säht leever ‚för ze schrieve‘. Hä jeit jo och nit ‚zom Laache‘ en der Keller, och nit ‚öm ze laache‘, nä, wann üvverhaup, dann jeit hä ‚för ze laache‘ irjends hin. För e Beispill …bitte lesen Sie hier weiter…

Tipp 2

Hück mööch ich ens jet üvver de Verkleinerungsforme sage. Op Vörnehm sage mer do Diminutiv för. Die wäden en der kölsche Sproch off un jän jebruch. Nemme mer ens e Mädche met ener propper Fijur – nä, wie sich dat allt aanhööt, nä, do sagen ich doch leever propper Fijürche för. Ess et e durchdrevve Minsch, dann nennt mer et Kadeneisje odder e Raffinessje. Kadeneis odder Raffiness ohne dat ‚je‘ jitt et ehsch jar nit. Met de Verkleinerunge määt der Kölsche och de Schängeleerwööt bloß noch halv esu schlemm; et mannsdolle Frauminsch ess e läufich Deerche för e Beispill odder, wann de Madamm sich üvvver un üvver met Schmuck behängk, ess se et Preziösje. Hät dä Spross vum Nohber jet vill op de Rebbe, dann …bitte lesen Sie hier weiter…

Tipp 3

Verkleinerunge der 2. Deil

Ich well noch ens op de Verkleinerunge, et Diminutiv, enjonn. Mer hatte jo allt jesaat, dat et em Kölsche drei Aate vun Verkleinerunge jitt: ‚che‘,‘ je‘ un dat janz besondere ‚elche‘. Wat för ein vun dä Forme mer nimmp, ess immer dovun avhängich, welche Metlaut – op Vörnehm säät mer do Konsonant för – am Engk vun enem Woot steit, jenauer jesaat ess et nit wichtich wie dä heiß, nä, wichtich ess, wie dä sich aanhööt. Dat mer immer dann, wa‘mer am Engk e ‚sch‘, ‚ch‘ odder ‚k‘ hööt, en ‚elche‘ aanhängk, wesse mer allt. No müsse mer ävver noch verrode, wa‘mer die ander zwei Forme bruch.

Hück kömmere mer uns öm de Form ‚che‘, die kütt nämlich et mihts vör. Wann dat esu ess, dat ka’mer höre. Dat litt dodraan, dat mer för e Beispill hinger all die Wööt e ‚che‘ setz, die met enem Laut ophöre, dä mer hauch, wie et ‚h‘. (Beispill: Uns Pannestätzje hät su en leckere Zihcher un ess esu leich wie e Flühche. …bitte lesen Sie hier weiter…

Tipp 4

Verkleinerung, die dreite

Wie? Immer noch de Verkleinerunge?, weed sich der ein odder andere vun üch froge. Kein Angs, mer hann et bal. Wie hatte mer de letzte Tipps opjehoot? Ach jo: Jetz blieve bloß noch e paar Laute üvverich, nämlich die, die e ‚je‘ aan et Engk jesatz krijje. Bei denne stüss mer entweder met de ungere Zäng aan de bovvere Leppe, wie bei däm Laut f, (Leevje, Stüffje, Breefje), odder mer blös de Luff zweschen de jeschlosse Zäng durch wie s, x, z (Blösje, Nixje, Krützje). All die krijje, wie jesaat, e je aan et Engk. Wann ehr no der ein odder andere Bochstav vermeese doot, dann litt dat dodraan, dat Bochstave en der Sprochlihr bloß do sin, för do ene Laut met op et Papeer ze mole. Un die, die he fähle, wäden beim Spreche am Wootsengk zo dä Laute, die mer allt kenne.

Domet mer die Kess no zomaache künne,…bitte lesen Sie hier weiter…

 

Tipp 5

Et Verjliche

Wat mer, wa’mer jän kölsch schriev, noch wesse sollt, ess, dat die kölsche Sproch nit bloß jän verkleinert, sondern dat se och jän met dem Verjliche spillt. Un dat op zwei verschiede Aate.

Em ehschte Fall weed dat, wat mer verjliche well, zoehsch jenannt und dann verjleche. Beispill: Et Beckers Klör hät e Tälljelche wie e Kanälljelche. He fallen et Verjliche un de Verkleinerung zesamme. Un wann Fründinne jängele jonn un kujaxe wie jung Weechter et bloß künne, dann sin se jlöcklich wie Schwalftere, die im Fröhjohr widder unger ehren ahle Jivvel kumme. Dat Beispill kütt ohne Verkleinerung us. Och e schön Beispill ohne Verkleinerung ess, wa’mer för en opjetakelte Frau säht, se hädden sich parat jemaat wie e Tralljepääd. Dat woren fröher en de huhherrschafflije Hüüser die Zierköpp am Engk vum Trappejeländer. Et wäden ävver nit bloß de Fraulück met irjendjet verjleche, nä och de Käls.
…bitte lesen Sie hier weiter…